Nigar İsmayilova

    "Meğlubedilmez Türk" 1769-cu ildə Volfqanq fon Kempelen tərəfindən hazırlanmış avtomat şahmat maşınıdır. Bu maşın üzərində şahmat lövhəsi olan taxta qutu ve onun arxasında oturan mumdan hazırlanmış türk geyimli fiqurdan ibarətdir. "Məğlubedilməz Türk" bir çox avropa şəhərlərində sərgilənmiş, məşhur şahmatçılar ilə oynamış və oyunların əksəriyətində qalib olmuşdur. "Meğlubedilməz Türk" hətta Napoleonla da oynayaraq ona qalib gəlmişdi.     Bu müəmmalı maşın ilk sərgiləndiyi gündən böyük maraq oyadır, lakin uzun illər onun mexanizminin necə işlədiyi sirr olaraq qalır.    Oyuna başlamazdan əvvəl qutunun qapıları açılaraq onun daxilindəki mürəkkəb mexanizm tamaşaçılara göstərilirdi. Əslində isə qutunun içində güclü şahmat oyunçusu oturur və türkü idarə edirdi. Şahmatçının görsənməməsi üçün qutunun künclərində güzgülərdən ibarət sistem quraşdırılmışdı ki, bu da vizual olaraq şahmatçını gizlədirdi. Şahmatçı rəqibinin oyununu görə bilmədiyi üçün şahmat f...

   Həyatının hansısa mərhələsində əminliklə düz saydığın addımlar səni bəzən elə bir boş və mənasız yerə gətirib çıxarır ki, o zaman nə üçün bunu düzgün saydığını belə anlamırsan. Bəlkə də yenə həmin vaxtları yaşasan yenə də eyni qərarları verəcəksən. Çünki, biz hansısa çox uzun müddətli bir plan cıza bilmirik həyatımız üçün. Hətta belə bir plan cızdığımızı düşünsək belə olmur. Sadəcə olaraq yaşadığımız anda, real prosesdə qarşımıza çıxan hadisələrə göstərdiyimiz reaksiyaların nəticələridir indi gəldiyimiz, olduğumuz yer. Bu qərarlar həmin an üçün ən uyğun və qaçılmaz qərar sayılırdı. Və bu qərarları belə fikirləşməyə vadar edən təkcə bizim ağlımız deyil, həm də bizə təsir edən real vəziyyətdir.    Bəlkə də səbəb xasiyyətimizdə olan mənfi cəhətlərdir, ya da beynimizdə qurduğumuz sərhədlər və çərçivələr. Bəlkə də əlimizdə olan imkanlar bundan artığını icazə vermir.

  Mənə elə gəlir ki, insanın inam hissinə təbii tələbatı var, necə ki, sevgi hissinə, qidalanmağa tələbətı var.   Qədim zamanlardan, heç dinlərin yaranmadığı dövrlərdə insanlar təbii hadisələrə, bütlərə sitayiş edir, inanır, onlardan kömək istəyirdilər. Bunu qorxu hissi ilə əlaqələndirirlər. Mənim fikrimcə isə qorxudan deyil, qorxunun insanda yaratdığı əlacsızlıq hissidir ki, bu da insanı özündən daha ali, daha güclü bir varlıqdan kömək istəməyə vadar edir. İnsan əlacsız olduqda dərk edir ki, onun əlində olmayan şeylər var, onun idarə edə bilmədiyi.   Hər halda dünyada, qallaktikalarda bu mükəmməl düzəni idarə edən bir qüvvə var. Balaca bir qarışqa yuvasının necə mürəkkəb quruluşa malik olduğunu görmək üçün bu kiçik şüursuz canlılar haqqında hər hansı bir sənədli filmə baxmağınız yetərlidir. Qarışqaları insanlarla, insanları qallaktikalar ilə müqayisə etmək nə qədər gülünc gəlsə də, adi bir qarışqa yuvasını insan beyini idarə edə bilməyəcəyi durumda qallaktikaları...

   Qədim yunan filosofu Zenona aid belə bir aporia (məntiqlə düzgün, reallığa uyğun olmayan) var. "Əgər tısbağa müəyyən məsafədə Axillesdən öndədirsə, Axilles heç vaxt tısbağanı ötə bilməz".     Məsələn Axilles tısbağadan 10 dəfə tez gedir və o, tısbağadan 1000 addım geridədir. Axilles mininci addımı atarkən tısbağa yüz addım öndə olacaq, Axilles yüzüncü addımı atarkən tısbağa 10 addım öndə olacaq  və bu sonsuzadək belə davam edəcək, ən xırda hissəciklərə qədər.   Uşaq vaxtı arzularımız olur, bu arzulara çatmağımızın xəyallarını qururuq və gün gəlir çatırıq. Amma yenə də nə isə çatışmır indi gəldiyimiz yerdə. Niyə? Çünki bizim o arzunu arzuladığımız an, o vaxt üçün mükəmməldir. Həmən yaşadığımız andakı "biz" üçün mükəmməldir. Həmən andakı "biz"i Axilles kimi qəbul etsək, min addım "tısbağadan" , yəni,  arzuladığımız yerdən geridə olan "Axilles" kimi, mininci addıma yəni arzumuza çatdığımız vaxtda  "tısbağa", yəni arzuları...